Jakość zbiorników wody słodkiej w Polsce i na świecie gwałtownie spada. Winę za taki stan rzeczy ponosi nierozważna działalność człowieka – przede wszystkim ekstensywne rolnictwo, brak ekotonów (stref ochronnych dla rzek i jezior), odprowadzanie wód opadowych najkrótszą drogą do morza. Jeziora i rzeki są przeżyźnione: w naturalnych zbiornikach wodnych za dużo jest związków fosforu i azotu co prowadzi do spadku przejrzystości wody, zakwitów sinicowych, zielenicowych czy okrzemkowych, częstego występowania warunków beztlenowych w strefie przydennej i spadku bioróżnorodności roślin i zwierząt. W wyniku tego szybko postępuje proces eutrofizacji czyli zarastania jezior i rzek.
Spośród wielu rozwiązań mających zahamować proces eutrofizacji jezior i rzek i doprowadzić do ich regeneracji, duże nadzieje pokłada się w fitoremediacji czyli leczeniu środowiska przy pomocy roślin. Wprowadzanie do środowiska wodnego roślin wodnych to metoda, która ma dobroczynny i wielopoziomowy wpływ na stan całego zbiornika, jest przy tym prosta, skuteczna i tania.
Do prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny potrzebują dużych ilości substancji odżywczych, do których należą związki fosforu i azotu. Rośliny mogą efektywnie pobierać je z toni wodnej lub też przy pomocy systemu korzeniowego z osadów dennych. Szacuje się, że rośliny wodne pokrywające 1 hektar mogą rocznie pobierać ze swojego środowiska nawet 350 kg fosforu i 2500 kg azotu. Spadek zawartości tych pierwiastków w wodzie ogranicza występowanie sinic i innych jednokomórkowych glonów, nie pozwala na ich gwałtowne namnożenie, rośnie przejrzystość wody, rzadziej pojawiają się warunki beztlenowe.
Pobieranie związków fosforu i azotu
Gdy woda jest bardziej przezroczysta, więcej światła dociera do głębszych partii zbiornika pozwalając na rozwój kolejnych roślin, które z kolei pobierają biogeny z toni wodnej. Azot i fosfor z wody i osadów dennych zostają uwięzione w tkankach roślin: chcąc na stałe usunąć je ze środowiska wodnego, należy wykosić i zebrać rośliny aby jesienią, po zakończeniu wegetacji, ich obumarłe części nie opadły na dno zbiornika, gdzie w wyniku ich rozkładu zawarte w nich biogeny dołączyły by do zmagazynowanych w osadach związków odżywczych.
Konsolidacja osadów
Jednym z problemów, na które natrafia rekultywacja zbiorników słodkowodnych jest to, że nawet w wypadku zatrzymania dopływu do jeziora kolejnych dawek biogenów np. z dopływów, związki fosforu i azotu zmagazynowane na przestrzeni lat w osadach dennych ciągle się w nich znajdują i są powoli uwalniane do toni wodnej. Rośliny wodne są pomocne i w takiej sytuacji – swoimi korzeniami penetrują warstwy osadów i wyciągają zmagazynowane biogeny. Ograniczają również niekorzystne zjawisko resuspensji osadów dennych konsolidując je i utrudniając ich wzburzenie.
Nadwodne części roślin zmniejszają szanse na poderwanie osadów dennych za sprawą wiatru, a gęsta roślinność zanurzona spowalnia przepływ wody również hamując procesy jej wzburzania. Dodatkowo rośliny uwalniają do otoczenia tlen, dzięki czemu w warstwie osadów skuteczniej mogą zachodzić procesy tlenowego rozkładu zmagazynowanej tam materii organicznej, a z warstwy osadów spenetrowanych przez korzenie rzadziej będzie wydobywał się siarkowodór czy metan.
Wzrost bioróżnorodności
Zbiorowiska roślinności wodnej są niezbędne dla bioróżnorodności ekosystemów wodnych, tworząc unikalne środowisko życia dla organizmów zamieszkujących jeziora i rzeki. Gęste szuwary są doskonałymi miejscami na gniazdowanie lub kryjówkę wielu gatunków ptaków, podwodne łąki oferują doskonałe schronienie dla narybku lub kryjówki dla takich drapieżników jak np. szczupak. Również wiele bezkręgowców jest silnie związanych z makrofitami: niektóre larwy owadów okres swojego młodocianego życia spędzają wewnątrz tkanek roślinnych, wiele gatunków osiedla się na liściach lub łodygach, skąd mogą efektywnie filtrować wodę w poszukiwaniu pokarmu.
Znaczenie bakterii
Zanurzone pędy, liście oraz korzenie pokryte są bogatym biofilmem bakteryjnym. Bakterie w wyniku procesu denitryfikacji zużywają związki azotu i uwalniają z toni wodnej wprost do atmosfery azot atmosferyczny pomagając tym samym oczyszczać zbiorniki wodne z zanieczyszczenia biogenami. Procesy te są podstawą działania oczyszczalni korzeniowych.
Najważniejsze gatunki roślin wodnych wykorzystywane w rekultywacji jezior
Roślina wykorzystywana do rekultywacji powinna się cechować szybkim przyrostem biomasy i zdolnością do pochłaniania dużych ilości biogenów. Działając w środowisku naturalnym powinniśmy też posługiwać się roślinami rodzimymi. Do takich roślin należą: trzcina, pałki wodne (pałka szerokolistna i wąskolistna), manna mielec, kosaciec żółty, rogatek sztywny czy turzyce (turzyca błotna, nibyciborowata).
/ Pelna lista oferowanych roślin związanych z tematem rekultywacji zbiorników wodnych »
Łukasz Bryl, Mateusz Draga i ogrodywodne.pl
