Lilie wodne czyli grzybienie i spokrewniony z nimi grążel to rośliny numer jeden w zbiorniku o spokojnej wodzie. Kłącza tych roślin zakorzenione są w mulistym, zasobnym podłożu zalegającym na dnie; liście niczym baterie słoneczne są wypuszczone na długich łodygach na powierzchnię, gdzie korzystają z pełnego słońca, nieprzefiltrowanego przez warstwy wody i dostarczają roślinie energii do bujnego wzrostu.
Grzybienie najczęściej są roślinami bardzo silnymi i ekspansywnymi: wykorzystują zarówno bogactwo podłoża jak i pełen dostęp do energii słonecznej. Okrywa z ich liści, która niczym parasol chroni wodę przed nadmiernym nagrzaniem i daje schronienie zwierzętom wodnym, ma duże znaczenie dla życia w wodzie .
W polskich stawach, jeziorach, na starorzeczach i innych naturalnych zbiornikach o spokojnej wodzie i zasobnym podłożu spotkamy dwa znajdujące się pod ochroną grzybienie o białych kwiatach: grzybień biały (Nymphaea alba) i grzybień północny (Nymphaea candida).
Grzybień biały (Nymphaea alba) to grążel rosnący w naturze w prawie całej Europie, w tym w Polsce gdzie jest objęty ochroną gatunkową.
Grążel żółty (Nuphar lutea) to roślina blisko spokrewniona z grzybieniami, rozpowszechniona na jeziorach całej Polski.
Lilie wodne – odmiany
W ofercie sklepów i centrów ogrodniczych dostępnych jest kilkadziesiąt odmian o kwiatach w różnych kolorach – są to krzyżówki uzyskiwane od końca XIXw. z odmian rodzimych i tropikalnych: selekcjonowane pod kątem mrozoodporności (dziedziczonej po gatunkach europejskich lub północnoamerykańskich), atrakcyjności kwiatu (kolor, wielkość, liczba płatków – scheda po tropikalnym rodzicu) i wielkości.
Pierwszym wielkim hodowcą grzybieni był Joseph Bory Latour-Marliac; jego szkółka w Temple-sur-Lot we Francji na przełomie XIX i XXw. wypuściła przeszło 100 nowych (i chyba pierwszych sztucznie uzyskanych) odmian!
Oferujemy ponad 70 odmian lilii wodnych i lotosów!
/ Pełna lista odmian grzybieni z opisami i zdjęciami
/ Lista odmian lotosów z opisami i zdjęciami
Odmiany do dużego stawu
Do dużego stawu warto wybierać odmiany duże, zdrowe, niezbyt kapryśne – z racji swojej plenności i niezawodności są to najczęściej odmiany najtańsze. Warto też pamiętać, że z daleka najlepiej wyglądają jasne kwiaty wyraźnie odcinające się od ciemnej tafli wody i zieleni liści. Najpopularniejszą czerwoną odmianą jest „Attraction”, białą „Marliacea Albida”, żółtą „Joey Tomocik”, różowe to „Hollandia”, „Fabiola” lub „Marliacea Rosea”, kremowa – „Marliacea Chromatella”. Wszystkie wymienione odmiany mogą rosnąć na głębokości ok. 1m, a jeśli woda w stawie jest bardzo przezroczysta i podłoże zasobne – można sadzić je nawet głębiej. W odpowiednich warunkach odmiany te mocno rozrastają się i z czasem ich liście zajmują ok. 3-6m² powierzchni wody. Nie należy sadzić ich w za małym zbiorniku ani za blisko siebie. Liście grzybieni, które rosną stłoczone nie mogą swobodnie leżeć na wodzie, ale zaczynają rosnąć niemal pionowo mocno wystając z wody i przesłaniając kwiaty.
Miniaturki
Nie potrzeba ogrodu z wielkim stawem, by móc cieszyć się urodą lilii wodnych. Wiele odmian to miniaturki i doskonale nadają się do uprawy na tarasach, balkonach, a nawet w bardzo jasnych pomieszczeniach w beczkach i najróżniejszych pojemnikach. Minimalny poziom wody, jaki trzeba im zapewnić to ok. 30 cm (wymagania poszczególnych odmian co do głębokości wody podajemy w ich opisie). Uprawiając miniaturowe grzybienie trzeba pamiętać o właściwym zabezpieczeniu ich na zimę: są one mrozoodporne pod warunkiem, że rosnące na dnie oczka, beczki czy innego zbiornika kłącze nie zostanie skute lodem. Najpopularniejsze, najbardziej niezawodne miniaturowe grzybienie to czerwono kwitnące odmiany „James Brydon” i „Perry’s Baby Red” oraz ruda „Aurora”.
Rarytasy
Widowiskowe odmiany wielkokwiatowe i o większej liczbie płatków to najczęściej odmiany kwitnące mniej obficie, czasem kapryśne. Wymagają idealnego podłoża i bardzo słonecznego miejsca. Ich kwiaty powinny być podziwiane z bliska – warto sadzić je w małych zbiornikach lub blisko pomostów. Do takich odmian należą „Lilypons” i „Gloire du Temple-sur-Lot”. Z kolei „Arc en Ciel” (czyli „Tęcza”) uprawiana jest dla pstrokatych liści (kremowe, różowe i bordowe plamy na zielonym tle).
Wśród odmian szczególnej troski znajdują się też odmiany tropikalne: kwitną znacznie obficiej niż odmiany zimoodporne, ich kwiaty są często większe i wyniesione do kilkunastu centymetrów ponad lustro wody. Najchętniej wybierane są te o niebieskich kwiatach (dzięki wysiłkom i marzeniom hodowców, takim kolorem wśród odmian zimotrwałych będziemy się prawdopodobnie cieszyć już niebawem). Grzybienie tropikalne wymagają nie tylko stosunkowo wysokiej temperatury, ale także dobrego oświetlenia – nasz dzień jest dla nich za krótki. Gdy jesienią kończą wegetację i zapadają w zimowy sen, należy obrać je z wszelkiej obumarłej tkanki i tylko niewielkie „jądro” rośliny przechować do wiosny i wysadzić w cieplarnianych warunkach.
Kłącza
Grzybienie w postaci nieukorzenionych kłączy dostępne są w sprzedaży wiosną. Kłącza przygotowane są do sadzenia w doniczkach P11 (11x11x11cm). Pomimo braku korzeni, kłącza często mają już liście, czasem także pąki kwiatowe. Powinny być wysadzone w żyznym podłożu, z koroną rośliny wystającą ponad substrat. Po wysadzeniu muszą być zalane wodą tak, żeby żadna część rośliny nie wystawała ponad wodę. Pomimo że kłącza nie są duże (ułatwia to ich sadzenie i utrzymanie w ryzach: duże kłącza zawierają w swoich komórkach dużo powietrza i mają tendencję do wypływania na powierzchnię wody!), posadzone w odpowiednio żyznym podłożu i mające pod dostatkiem światła niemal w 100% zakwitną w tym samym sezonie.
Wybór miejsca
Lilie wodne powinny rosnąć w spokojnej, nieruchomej wodzie (z dala od fontann, kaskad itp.) w pełnym słońcu – tylko niektóre odmiany tolerują półcień, choć i tak zazwyczaj na takim stanowisku kwitną słabiej. Jeśli sadzone są w koszach, początkowo można umieścić je na płyciźnie i przenieść na właściwą głębokość gdy liście dorosną do lustra wody (na płytszym stanowisku będą korzystały z lepszego dostępu światła i będą szybciej rosły).
Podłoże, sadzenie, pojemniki
Jeśli jest taka możliwość, grzybienie najlepiej jest sadzić w naturalnym dnie zbiornika na głębokości od 0,5 do 1m. Jeśli oczko wodne czy staw wykonany jest z folii, betonu itp., należy je sadzić w dużych koszach, misach, kastach murarskich lub workach jutowych. Te ostatnie z czasem rozłożą się i lilia wodna ukorzeni się w mule powstającym z opadłych liści, rybich odchodów itp. zbierających się na dnie zbiornika. Wykorzystywane do sadzenia pojemniki nie muszą być głębokie lecz raczej szerokie (większość odmian wykształca kłącza pełzające poziomo). Jeśli są wystarczająco duże, nie muszą być ażurowe (przyjęło się sadzenie grzybieni w koszach z dziurkami po to, żeby w podłożu był tlen, tymczasem potrzebny roślinie tlen dostarczany jest do kłącza długimi kanalikami w ogonkach liściowych). Dziurki przydają się, gdy pojemnik jest zbyt mały – korzenie łatwo przerastają przez nie i mogą poszukiwać pożywienia w mule na dnie stawu.
Wypraktykowany przez nas substrat to mieszanka ziemi ogrodowej, torfu i gliny w proporcjach 1:1:3 i odczynie neutralnym lub lekko zasadowym (pH 6 – 7,5). Przy sadzeniu ważne jest zabezpieczenie kłącza przed wypłynięciem na powierzchnię wody – komórki kłącza zawierają dużo powietrza przez co są bardzo lekkie. Sadząc w naturalnym stawie bez pojemników czy worków, można je przypiąć do podłoża drutem w kształcie odwróconej litery „u”, albo obwiązać sznurkiem i obciążyć kamieniem; można też wysadzać kłącza w obciążonych workach (jutowych lub z siatki) związanych wokół wystającej korony rośliny.
Przygotowując roślinę do sadzenia, warto obciąć lub mocno skrócić nadmiernie rozrośnięte korzenie i liście, szczególnie jeśli są uszkodzone, nadłamane, podsuszone. Energia rośliny zostanie wówczas użyta na nowy wzrost i produkcję świeżych korzeni i liści zamiast utrzymywanie starych, które prawdopodobnie i tak obumarłyby. Przy dzieleniu lilii wodnych (np. z własnego stawu) warto również bez żalu mocno skrócić samo kłącze zostawiając odcinek około 10-cio centymetrowy z mocnym oczkiem, z którego wyrastają liście (to najżywotniejsza, najbardziej wartościowa część, która szybko ukorzeni się i rozrośnie w nową roślinę).
Nawożenie
Jeśli rośliny posadzone są w sadzawce, w której nie ma ryb i w której utrzymujemy sterylne warunki odławiając liście i nie pozwalając zbierać się warstwie żyznego mułu na dnie, co roku wskazane jest nawożenie. Zapewni ono obfite kwitnienie i zdrowy wzrost grzybieni. Najłatwiej jest użyć koreczków nawozowych typu Osmocote – wystarczy wepchnąć je tylko w okolice kłącza. Przy okazji dzielenia i przesadzania, nawozimy lilie wodne dobrze przefermentowanym obornikiem lub kompostem.
Kwitnienie
Długość i obfitość kwitnienia, a także intensywność wybarwienia i wielkość poszczególnych kwiatów zależą od odmiany, wieku rośliny, temperatury wody (gwałtowne obniżenie temperatury może powodować zahamowanie kwitnienia, pofałdowanie liści czy rozjaśnienie barwy kwiatów), zasobności podłoża i nasłonecznienia.
Lilie wodne czasem wykorzystywane są na kwiat cięty, tym większą robią więc furorę gdy pojawią się w bukiecie. Nie każda odmiana nadaje się do cięcia: najlepsze są te o kwiatach wyniesionych ponad wodę (najczęściej ogonki kwiatowe tych odmian są grubsze, mocniejsze).
Cięte kwiaty grzybieni podlegają tym samym prawidłom co rosnące w stawie: otwierają się w ciągu dnia i zamykają pod wieczór. Dobrze jest zbierać je wcześnie rano (są wówczas zamknięte w paku, ale nie są przegrzane).
Zimowanie
Grzybienie są bylinami: na zimę tracą liście, wiosną odradzają się wypuszczając nowe liście i pędy kwiatowe z kłącza. Są mrozoodporne pod warunkiem, że leżące na dnie stawu kłącze nie zostanie zimą skute lodem. Lilie wodne najlepiej jest zimować w zbiorniku, w którym rosną, w wodzie pod lodem. Jeśli zbiornik jest niewielki i zdarza się, że zamarza do samego dna, można je przechowywać w wilgotnym torfie w chłodnym pomieszczeniu (około 5-8°C), doglądając co jakiś czas czy nie atakuje ich pleśń, sprawdzając wilgotność podłoża.
